Puisi bahasa Makassar adalah adalah salah satu jenis karya sastra yang diungkapkan menggunakan bahasa Makassar. Puisi bahasa Makassar bukan hanya rangkaian kata indah, tetapi juga cerminan budaya dan nilai kehidupan masyarakat Sulawesi Selatan.
Dilansir dari buku Teori dan Apresiasi Puisi Makassar oleh Prof Dr Hj Kembong Daeng M Hum Puisi adalah salah satu jenis karya sastra yang memiliki berbagai ragam bentuk dan jenisnya. Keanekaragaman bentuk puisi dapat diwarnai oleh proses penciptaan puisi dari masa ke masa.
Seperti puisi pada umumnya puisi-puisi Makassar juga terdiri dari puisi lama dan puisi baru. Ada Doangang, Aru, Dondo, Pakkiok Bunting, Kelong, paruntuk kana, Rapang dan lain-lain.
Untuk lebih jelasnya simak penjelasan dibawah ini mengenai jenis dan contoh puisi bahasa Makassar yang telah infoSulsel rangkum dari buku Puisi-puisi Makassar oleh Muhammad Sikki dan Nasruddin dan Buku Teori dan Apresiasi Puisi Makassar oleh Prof Dr Hj Kembong Daeng M Hum!
Puisi lama dalam sastra Indonesia memiliki beraneka ragam bentuk dan setiap jenis puisi memiliki ciri yang berbeda dengan jenis puisi lainnya. Puisi lama juga cenderung terikat aturan seperti jumlah larik, rima, dan irama.
Berikut adalah jenis-jenis puisi Makassar lama:
1. Accarammeng (Bercermin)
Lamatontontongi badangku
pakkaleang alusukku
namakbokdong ri rupangku
accaya ri bukkulengku
Naimoana
takugesarak empona
naimo jari
tatakkallasar atenna
tatakbenrang sinllkbakna
Padonglrokannami anne lioliona
tallasak tenang mateya
barakkah la ila”aillallah
Artinya:
Akan bersingkap ragaku
perawakanku nan mulus
wajahku nan bundar
bercahaya pada jangatku
Anak siapakah gerangan
yang tak tergerak hatinya
anak turunan siapa gerangan
yang tak terguncang hatinya
yang tak berdebar jantungnya
Inilah tumpuan hidupnya
hidup yang berpantang mati
berkah La ilahaillallah
2. Akbakrak (Berbedak)
Bakrak-bakrak tanruk tedong
kuningai nicongai
bakrak bilusi
kunipallusu-lusui
Artinya:
Berpupur tanduk rusa
supaya aku selalu diJirik
berbedak bilusi
agar aku selalu memikat pandang
3. Appalampa doek (Meminjamkan Uang)
Bagenda Ali ampalampako
Malakalamauti anjagaiko
Nabbi Borahima angkalawakiko
Allah Taala ampoterangko
Nabbi Muhammad ambarakkakkiko
Punna lekbakmo nibarrusukmi
doeka nampa nipassareang.
Artinya:
Baginda Ali yang melepaskan
Malakalmaut yang menjaga
Nabi Ibrahim yang menggembala
Allah Taala yang mengembalikan
Nabi Muhammad memberkati.
Sesudah itu, uang diulas-ulas
kemudian diserahkan kepada
yang meminjam.
Pilanngeri pakkanangku
pidandang puli-pulingku
inakke minne bannang kebokna Laikang
sakbe tamammalisikan
Punaga, tassampea ri Cikoang
benteng tatimpunga,
samparaja tassampea
cinik-cinik mami sallang Karaeng
koro leklenna Cikoang
aklaklanga ri garudaya,
jangang tanijakkakia
tallu susunga tangkenna
mattanga parangi sallang,
nanucinik pannottokna
inai-naimo sallang Karaeng
tampatetekik ri adak
tampaonjokki ri kuntu tojeng
kupanreppekangi salang
Karaeng
balembeng ri barugaya
kupammappakkangi sallang
Karaeng
pasorang ri tannga parang
lakubumbung-bumbung sai
pokok kayu malompoku
nakrampang-rampang lekokna,
naniak kupaklaklanngi
nalompo-lompo batanna naniak
kupammanjengi
nalakbu-lakbu akakna naniak
kupaktakgalli
mangku jammeng lanri adak
kusoleng lanri Karaeng
mangku ri anja
taku sassalak kalengku
sikammajinne Karaeng
janji kupadallekanngang
puli-puli kupabattu.
Artinya:
Dengarkanlah perkataanku
perhatikan kata hatiku
akulah ini benang putih dari Laikang
sutra yang tidak luntur dari Punaga,
yang tersangkut di Cikoang
tiang kokok, kait yang tak akan copot
coba-cobalah perhatikan nanti Tuan
jago hitam dari Cikoang
bernaung pada garuda,
ayam bebas lepas
tiga tingkat tajinya jalunya
nanti di medan laga,
baru tampak sepak terjangnya
barang siapa nanti Tuan
yang merendahkan adat istiadat
tidak menjalankan aturan
akan kuhancurkan nanti
Tuan
banir di balairung
akan kupatahkan kelak
Tuan
gagang tombak di medan laga
akan kugemburkan pokok
pohon kebesaranku
agar makin rindang daunnya,
kelak akan kupakai bernaung
agar makin besar batangnya
tempatku bersandar kelak
agar akarnya menjalar
tempatku berpegang kelak
walaupun mati karena adat istiadat
tak berdaya karena Tuan
walaupun aku di liang lahat
tak akan aku sesalkan diriku
demikianlah janji setia
kupersembahkan kepada Tuan
kata hatiku kusampaikan
padamu.
Tempakukua
pasileoki ganggaya
nusare tonglek
nutawa-tawai tongklik
tassikekdetta
tilawk mattontong dek
bulaeng napattontongi
siarapinjeng dek
nianang tapperek bayang
bayang dosana dek
pari lopak-lopak ngaseng
lapaki-lapaki dek
umba mangekik makjeknek
apa kilipak dek
care lipakna anditta
tassikekdetta dek
tassibinrang-binranganta
Artinya:
Tepuk-tepuk kelapa
aduk bersama gula
tolong beri juga kami
bagi-bagi bersama kami
sedikit sama sedikit
murni berkilauan dek
emas tempatnya bercermin
siarapinjeng dek
dianyam tikar tipis
tipis dosanya dek
isikan masuk ke kotak
alas-alaslah
marilah kita mandi
sarung apa yang dipakai dek
sarung usang milik adik
sedikit sama-samna sedikit
secabik samna-samna secabik
Iadendek, iadendek
niak tojemminjo mae
bunting salloa kutayang
salloa kuminasai
belo jamarrok
intang macora, massingani
dallekannu
bulaeng tiknok, assuloi
pacciniknu
ia kukapeangko anne, sumangaknu mabellaya
ia kukiokangko pole, tubunu!
lampa salaya
bajik kuallekonne,
bunga-bunga tamalate
late bunga, tamalate cinikannu
kutannangkonne, tope talakkak ri ayak
lakkak tope tamalakkakko
ikau sangkontu sanrapammako
pulo baringanna
manjapputtongko pole,
coccorang ni takbu-takbu
nutuli manaik
mannyorongpakkekbuk nigiring-giring
mangngonjottongko daserek
nijaling kawak, nialanro
bassi kalling
mattetetongko pallangga ri
batang rappo
mannosottongko padongkok
ni tau-tau
nutulimo kalauk rawanganna
timbaonu, ammempo ri benteng polonnu
aklaparak tapperek bokdong
anjokjok kairi kanang
mansuro-suro rapannu, mam
nakatepokangi padongkok ase toanu
tamanraikko ri Ambong nukoasa
takalaukako ri Jawa, nukalumannyang
tamakbotorokko numammeta
assare-saremako sallang,
ri matoang kasi-asi
appiturummako pole ri iparak
kamase-mase
naik tuannu, saklak daserek
dalleknu
kuminasaijakonjo sunggu,
kutinjakiko matekne
nusunggu tojeng, numatekne
tojeng todong
lakbu bannang ri Jawa,
rapak
mannosok badang, mannimbak
bangkeng paciko
nukana-kanami sallang,
saraka ri pamminanggang
tappauk-paukmi pole bunga-bunga ri katinroannu
musipoke-poke genre, nusitekbak rappo toa
nusipattoa-toai, nusipaccammoi
sitanro takkang, sibuccuk
pakdengka-dengka
lino-linopi anging, pakkeke mappasisaklak
numammanak-manak sarre
numakborong unti jawa
numaccuklak ase bakka
bajik nangai Nakbi, napuji Allah
Taala
sipokok bukne tantanna
jeknek matannu
sipokok camba pammaktikna
iloroknu
kupatannanngangkonne, anggorok ri
gantironu
kupaklamungangko pole,
lemo tanning ri dolangang
nakacinnai Somba, napamattikang ilorok Bate
Salapang bunting nilekkakko paleng tunipalele
bellokang
nierang ri borik maraeng,
pakrasangang nampa nuonjok,
borik nampa nulakbakki
nukammatodongjonga
mattoak ri sampak mangga
bunting burakne :
kakdek kucinik Batara.
kudupai allo-allo, najokjokangku lebanga ri pakmaikku
nakana kelonna Daeng bunting
bainea:
kakdek naniak erokku, teak
sajuk ri sakbea, teak salasa ri baju
moncong buloa
nakana pole kelonna Daeng
bunting buraknea:
nampako makcuklak lebong,
nakurompong-rompong memang,
lompoko naik, kutambai pakrompongangku
nakana kelonna Daeng
bunting bainea:
apa kicinik ri nakk
Artinya:
Wahai, wahai
betul sudah datanglah
pengantin yang telah lama kutunggu
yang telah lama kuharapkan
zamrud
intan berbinar menerangi hadapanmu
emas murni, menyuluhi pandanganmu
akan kuraihkan untukmu,
semangatmu yang jauh
akan kupanggilkan engkau pula,
tubuhmu yang mengembara
baiklah engkau ini kuambil,
bunga-bunga yang tak layu
bunga layu, tak layu engkau dipandang
kujadikan engkau ini sarung kafan
yang tak lepas di pinggang
kain kafan lepas, engkau tak akan lepas
engkau seperti benar
duknya empat puluh anaknya
memegang pula engkau,
pegangan yang beruas-ruas
teruslah naik membuka pintu
bergiring-giringg
engkau berpijak juga di lantai bambu
dijalin kawat,
dilipit aluminium
engkau meniti juga, rasuk
dari batang pinang
engkau masuki juga, pelancar berukir
maka teruslah ke barat,
di bawah langit-langit
kelambu, duduk di tiang
patah (pendek)
beralas tikar bundar
menunjuk kiri dan kanan
menyuruh sesamamu,
patahlah palancar padi lamamu
tak usah ke Ambon,
engkau akan kuasa
tak usah ke Jawa,
engkau akan kaya
tak usah berjudi,
engkau akan menang
engkau akan menyumbang
kelak, pada mertuamu yang miskin
engkau menolong pula,
iparmu yang merana
bertambah mujur engkau,
bertaburan rezekimu
kuharapkanlah engkau sejahtera,
kunazarkan engkau bahagia
sungguh sejahtera, sungguh
bahagia pula
panjang benang di Jawa,
Seperti malam kelam
menyusup tubuh,
membuka pinggir kain
kamu akan mengalami,
persyaratan di tempat tidur
semerbaklah pula
bunga-bunga di tempat tidurmu
sirih-menyirihlah engkau,
suguh-menyuguhi pinang tua
rukun bahagia sampai tua,
rukun bahagia sampai bangka
suguh-menyuguhi tongkat,
suguh-inenyuguhi gobek
setelah angin reda,
penggali memisahkan
supaya beranak seperti serai
supaya berumpun seperti pisang batu
tumbuh seperti padi
yang disenangi Nabi,
dikasihi Allah Taala
sepohon bumi tetesnya air matamu
sepohon asam terbitnya air liurmu
kusajikan engkau ini,
anggur di cucuran atapmu
kutanamkan engkau pula,
jeruk manis lautan diingini Somba,
menerbitkan air liur Bate Salapang
kiranya engkau ini penganti sedang diantar,
sedang dibersihkan
dibawa ke negeri lain,
negeri baru kamu injak,
negeri baru kaudatangi
sepertilah engkau rusa
menegok ke pagar, menatap
laki-laki :
andai kata kulihat Bataea,
kudupai setiap hari, sebab dia tunjukkan padaku,
yang berkenan dalam hatiku
demikian kelong pengantin
perempuan:
andai kata aku kuasa,
aku tak mau terharu oleh sutra,
tak mau terpesona
oleh baju warna hijau
demikian lagi kelong
pengantin laki-laki:
sejak kau tumbuh seperti
rebung, kau telah kupagar
kupelihara, kiranya engkau
besar akan kutambah pagarku
1. Manna bulaeng bentennu
manna intang coccorannu
tamanaika
kairatei lakbaku
Artinya:
Biar emas tiangmu
walau intan susuran tanggamu
kutakkan naik
karena padamulah kesebalanku
2. Boyai ri tana-Na
assengi ri maniak-Na
tenai antu
namaknassaja niak-Na
Artinya:
Cari Dia dalam gaib
yakinkanlah Dia ada
(Memang) tak tampak
tetapi pasti adanya
1. Antu lilaya teana bukunna
Artinya:
Lidah itu tidak bertulang
2. Kammatongi golla na kaluku
Artinya:
Seperti gula dan kelapa
1. Katutui bonena alanga na katutui tongko benona langika
Artinya:
Periharalah isi bumi supaya engkau juga dipelihara oleh isi langit
2. Pammateina tau mangassenga ningai ri para na tau
Artinya:
Pertanda orang yang pintar dan bijaksana ialah disukai oleh semua orang.
Puisi baru adalah jenis puisi yang tidak terlalu terikat pada aturan-aturan puisi lama seperti jumlah baris, suku kata, atau rima. Puisi baru lebih bebas dan lebih modern, seringkali mencerminkan perkembangan zaman dan pemikiran baru.
Ooo ammakkku…
Tau ammallsukangku pa’roko cerakku
Ooo ammakku…
Ikau bulaeng atingku,
ikau sinarak atingku, nusingarri tallasakku
Ooo ammakku…
Ikau guru malompo ri tallasakku,
ka ikau mi antu anngajari abattu ri kodi na bajika
Ooo ammakku…
Ikau benteng malompo ri tallasakku,
ka ikau mi antu anjaga abattu ri kodia
Ooo ammakku…
Ikau anging masarro mabajika,
ikau mi antu anngerang dingin ri atingku,
ikau mi antu sangnging mangngerang kana mabaji
Ooo ammakku…
Ka ikau nakuniaka,
ikau naku cara’deka,
ikau naku matu-matutena mo pole kana mabaji
Lakupau mange rikau passangngalinna kana terima kasi lompokku mange rikau ammak
Ooo ammak…
Ikau mi antu pannassa ri tallasakku
Ooo ammak…
Ikau mi antu anngurui kana mabaji
Ooo ammak…
Singara atingku, ikau mi antu anngurui ri lino
Artinya:
Oh Ibuku…
Engkau orang yang selalu mendengarkan semua keluh kesahku.
Oh Ibuku…
Engkau permata hatiku, engkau cahaya jiwaku, penerang dalam hidupku.
Oh Ibuku…
Engkau guru besar dalam hidupku,
engkaulah yang selalu mengajarkan kebenaran dan kebaikan.
Oh Ibuku…
Engkau benteng yang kokoh dalam hidupku,
engkaulah yang selalu melindungiku dari segala keburukan.
Oh Ibuku…
Engkau bagai angin sejuk yang menyejukkan hatiku,
Engkau bagai cahaya yang selalu membawa kebaikan.
Oh Ibuku…
karena engkaulah aku mengenal,
Engkaulah yang menuntunku,
Engkaulah yang membimbingku selalu menuju jalan kebaikan.
Hanya terima kasih terbesarku yang bisa kupanjatkan untukmu, Ibuku.
Oh Ibu…
Engkaulah penopang dalam hidupku.
Oh Ibu…
Engkaulah yang mengajarkan kebaikan.
Oh Ibu…
Penghibur hatiku, engkaulah guru sejati dalam hidup ini.
Anne mae ri sungguku
Jai bija tuli battu
Natabak simpung
Tak giling aseng nyawana
Kakdek kuasseng takamma
Lakba-lakba pakmaina
Tena ku erok
Ampareki Bija lalang
Bija lalang ri pakmaik
Eroki mangngerang simpung
Simpung bijanna
Nakana simpung kalenna
Tutuko Akboya bija
Tillek bajiki lilana
Punna appangka
Niak antu nakeroki
Lila appangkaya antu
Bajiki angngerang kana
Boko lampanu
Canga-canga ri kalenna
Punna niak tau kamma
Teako sarei pakmaik
Punna nusare
Nugauk bawangi kalengnu
Artinya:
Ketika engkau bahagia/berada
Banyak keluarga yang sering datang
Terkena susah
Berpaling semua nyawanya
Andai kutahu akan begitu
Hambar perasaanya
Aku tak mau
menjadikan dia keluarga dekat
Keluarga dekat di perasaan
Mau membawa derita
Derita keluarga
dia katakan derita dirinya
Berhati-hatilah mencari keluarga
Telisik Baik lidahnya
Jika bercabang
Ada itu yang ia inginkan
Lida yang bercabang itu
Sangat baik bertutur sapa
Engkau berbalik
angan-angan pada dirinya
Jika ada orang begitu
Jangan beri perasaan
Jika engkau beri
Engkau aniaya dirimu
Oe…Daeng Becak
Ngapa ki tinro kamma
Jaina lurangeee
eroka nilurang mae ri karebosi
Oe…Daeng Becak
tenamo kisarringi bambanga
ki sorong becakta
boya doek untuk anakta sikolayya
Oe…Daeng Becak
tenamo kipaduli bosia
ki goyang becakta
boya dalle kaparalluan ripabballak-balakanta
Oe…Daeng Becak
ngapa kitinro kamma
kuissengi sabak lanrinna
mangnganki ri reso ta
Artinya:
Hei…Daeng Becak
Mengapa engkau tidur
Padahal banyak penumpang
Aku mau di antar ke karebosi
Hei…Daeng Becak
Engkau tak rasakan lagi teriknya panas
Mendorong Becakmu
Mencari uang untuk anakmu yang sedang sekolah
Hei…Daeng Becak
Engkau tak peduli lagi hujan
Mengayuh becakmu
Mencari rezeki untuk keperluan keluargamu
Hei…Daeng Becak
Mengapa engkau tidur
Aku tau sebabnya kenapa
Engkau lelah dalam juangmu
Itulah contoh puisi bahasa Makassar versi pendek dan panjang lengkap dengan artinya. Semoga membantu ya, infoers!